Κάμερες για τον έλεγχο της κυκλοφορίας: Είναι νόμιμες;

Ανάλυση του ισχύοντος νομικού πλαισίου και του νέου Σχεδίου Νόμου για τη χρήση καμερών από ΟΤΑ και την αναγνώριση παραβάσεων του Κ.Ο.Κ.

Στέργιος Κωνσταντίνου
Δικηγόρος, Επικεφαλής Δικηγορικού Γραφείου «Στέργιος Κωνσταντίνου & Συνεργάτες – SGKLegal»
Advanced LLM – IP & ICT Law,
CIPP/E, CIPM, FIP IAPP Co – Chapter Chair

Η εγκατάσταση συστημάτων καμερών, στο πλαίσιο ελέγχου της κυκλοφορίας, έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον της επικαιρότητας για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ωστόσο, το ζήτημα αυτό παρουσιάζει μεγάλο νομικό ενδιαφέρον, καθώς η εγκατάσταση και λειτουργία συστημάτων λήψης εικόνας (όπως κάμερες) που καταγράφουν δημοσίους χώρους διέπεται από ένα πολύ συγκεκριμένο και αυστηρό νομικό καθεστώς.

1. Τι προβλέπει η υφιστάμενη νομοθεσία;

1.1. Το βασικό πλαίσιο – ν.3917/2011

Σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 14 ν. 3917/2011, όπως ισχύει, «[η] εγκατάσταση και λειτουργία συστημάτων επιτήρησης με τη λήψη ή καταγραφή ήχου ή εικόνας σε δημόσιους χώρους, εφόσον συνεπάγεται την επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, επιτρέπεται μόνο για: α) τη διαφύλαξη της εθνικής άμυνας, β) την προστασία του πολιτεύματος και την αποτροπή εγκλημάτων προδοσίας της χώρας, γ) την αποτροπή και καταστολή εγκλημάτων που συνιστούν επιβουλή της δημόσιας τάξης, δ) την αποτροπή και καταστολή εγκλημάτων βίας, εμπορίας ναρκωτικών, κοινώς επικίνδυνων εγκλημάτων, εγκλημάτων κατά της ασφάλειας των συγκοινωνιών και εγκλημάτων κατά της ιδιοκτησίας, όταν με βάση πραγματικά στοιχεία συντρέχουν επαρκείς ενδείξεις ότι τελέσθηκαν ή πρόκειται να τελεσθούν τέτοιες πράξεις και ε) τη διαχείριση της κυκλοφορίας».

Επιπλέον, η παρ. 3 του ίδιου άρθρου ορίζει τους δημοσίους χώρους ως:

• τους κατά την κείμενη νομοθεσία και τα σχέδια πόλεων προοριζόμενους για κοινή χρήση
• τους ελευθέρως προσβάσιμους σε απροσδιόριστο αριθμό προσώπων ανοικτούς χώρους περιφραγμένοι ή μη που τίθενται σε κοινή χρήση με νόμιμο τρόπο και
• τους σταθμούς διακίνησης επιβατών με μέσα μαζικής μεταφοράς

Το σημαντικό εν προκειμένω είναι ότι, η εγκατάσταση και λειτουργία συστημάτων επιτήρησης σε δημόσιους χώρους επιτρέπεται, σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 14 ν. 3917/2011, όπως ισχύει, αποκλειστικά από κρατικές αρχές. Στο πλαίσιο αποκρυστάλλωσης της εν λόγω διάταξης, το άρθρο 4 του Π.Δ. 75/2020, διευκρινίζει πως ως κρατικές αρχές, στο πλαίσιο της χρήσης καμερών σε δημοσίους χώρους, ορίζονται «[ο]ι δημόσιες αρχές που είναι αρμόδιες για την πρόληψη, διερεύνηση, ανίχνευση ή δίωξη των εγκλημάτων ή την εκτέλεση των ποινικών κυρώσεων, περιλαμβανομένων της προστασίας από απειλές κατά της δημόσιας ασφάλειας και της αποτροπής τους, εν προκειμένω η Ελληνική Αστυνομία, το Πυροσβεστικό Σώμα και το Λιμενικό Σώμα Ελληνική Ακτοφυλακή».

Στο άρθρο 1 παρ. 1 του ν.3852/2010, όπως ισχύει (εφεξής «ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ») ορίζεται ότι οι Δήμοι είναι «κατά τόπο νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου και αποτελούν τον πρώτο βαθμό τοπικής αυτοδιοίκησης». Ως εκ τούτου, συνάγεται ότι οι Ο.Τ.Α. όπως Περιφέρειες και Δήμοι ή/και άλλα ΝΠΔΔ/ΝΠΙΔ δεν εμπίπτουν στον ορισμό των κρατικών αρχών κατά την έννοια της διάταξης και ως εκ τούτου, δεν μπορούν αυτοτελώς να εγκαθιστούν και να λειτουργούν συστήματα λήψης εικόνων σε δημόσιους χώρους. Αντιθέτως, οι μόνοι που δύνανται να προχωρούν στην εγκατάσταση και λειτουργία των εν λόγω συστημάτων, είναι κρατικές αρχές και σε ό,τι αφορά την διαχείριση της κυκλοφορίας, η Ελληνική Αστυνομία.

Σε αυτό δε εντάσσεται κάθε είδους συσκευή συλλογής εικόνας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα πως ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων («ΕΕΠΔ»), εντάσσει στο πεδίο εφαρμογής των συσκευών βιντεοεπιτήρησης κάμερες που ελέγχουν αποκλειστικά τις πινακίδες κυκλοφορίας των οχημάτων^[1]. Αντιστοίχως, η Ομάδα Εργασίας του Άρθρου 29 για την Προστασία των Δεδομένων αναφέρει ότι η χρήση έξυπνου συστήματος ανάλυσης βίντεο για την απομόνωση των οχημάτων και την αυτόματη αναγνώριση πινακίδων αποτελεί σύστημα βιντεοεπιτήρησης, δεδομένου ότι πληροί τα κριτήρια της συστηματικής παρακολούθησης και της καινοτόμου χρήσης τεχνολογικών λύσεων^[2].

Εξαίρεση αποτελούν ΟΤΑ ή/και ΝΠΔΔ/ΝΠΙΔ που έχουν μεν εγκαταστήσει και λειτουργούν κάμερες σε δημοσίους χώρους, έχοντας όμως υπογράψει ένα συμφωνητικό επεξεργασίας δεδομένων, δυνάμει των προβλεπομένων στην παρ. 3 του άρθρου 28 ΓΚΠΔ, με την Ελληνική Αστυνομία όπου εκείνη θα ορίζεται ως Υπεύθυνη Επεξεργασίας και ο ΟΤΑ ή/και ΝΠΔΔ/ΝΠΙΔ ως Εκτελών την Επεξεργασία και θα προβλέπονται όλα τα επιμέρους τα οποία ρυθμίζουν τη λειτουργία των καμερών αυτών.

2. Σχέδιο Νόμου του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης

Σύμφωνα με το κατατεθέν προς δημόσια διαβούλευση σχέδιο Νόμου του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης με τίτλο «Ψηφιακή ενίσχυση της οδικής ασφάλειας και λοιπές διατάξεις»^[3], προβλέπεται πλέον η αρμοδιότητα των Περιφερειών και των Δήμων να προμηθεύονται και να εγκαθιστούν συστήματα «οπτικών αισθητήρων ελέγχου (καμερών) […] σε σημεία του οδικού δικτύου ευθύνης τους ή σε σημεία εντός των γεωγραφικών τους ορίων»^[4]. Ωστόσο το Σ/Ν αν και μπορεί να λύσει την προβληματική ως προς τα ζητήματα αρμοδιότητας γεννά άλλα προβλήματα.

2.1. Διαδικασία Έγκρισης Εγκατάστασης από Δήμους

Σύμφωνα με το άρθρο 8 του Σ/Ν, η προμήθεια και εγκατάσταση καμερών από τις Περιφέρειες και τους Δήμους θα απαιτεί^[5]:

α) Υποβολή αιτήματος στην Οδική Υπηρεσία Συστημάτων Εποπτείας και Ασφάλειας (ΟΔ.Υ.Σ.Ε.ΑΣ.),

β) Λήψη σύμφωνης γνώμης της Ελληνικής Αστυνομίας. Σημειώνεται ότι προβλέπεται τεκμήριο παροχής σύμφωνης γνώμης εάν η Ελληνική Αστυνομία δεν απαντήσει εντός ενός (1) μηνός,

γ) Έκδοση απόφασης της ΟΔ.Υ.Σ.Ε.ΑΣ. που θα ορίζει τα σημεία τοποθέτησης,

δ) Υποχρεωτική διασύνδεση του συστήματος με το Ενιαίο Ηλεκτρονικό Σύστημα Εντοπισμού και Διαχείρισης Πράξεων Βεβαίωσης Παράβασης (ΕΗΣ).

Επομένως, ακόμα και μετά την ψήφιση του Σ/Ν, οι Περιφέρειες και οι Δήμοι δεν θα έχουν πλήρη αυτονομία, αλλά θα λειτουργούν εντός ενός ελεγχόμενου πλαισίου που απαιτεί τη συνεργασία και την έγκριση της Ελληνικής Αστυνομίας και της ΟΔ.Υ.Σ.Ε.ΑΣ. Αυτό σημαίνει ότι θα ενεργούν ως από κοινού υπεύθυνοι και ως εκ τούτου, εάν δεν προβλεφθούν σχετικές υποχρεώσεις στο Σ/Ν, θα απαιτείται^[6] να υπογραφεί μεταξύ τους μια συμφωνία από κοινού υπευθύνων.

2.2. Εξάρτηση από Διαπιστωτική Πράξη και Χρονοδιάγραμμα Εφαρμογής

Σύμφωνα με το άρθρο 22 παρ. 4 του Σ/Ν, οι διατάξεις δεν εφαρμόζονται σε παραβάσεις του Κ.Ο.Κ. που τελέστηκαν πριν από την έκδοση της διαπιστωτικής πράξης της παρ. 9 του άρθρου 21. Η εν λόγω διαπιστωτική πράξη θα εκδοθεί με κοινή απόφαση των Υπουργών και θα διαπιστώνει την πλήρη λειτουργία του Ε.Η.Σ. και των απαραίτητων διασυνδέσεών του. Αυτό σημαίνει ότι:

α) Η ψήφιση του νόμου δεν επαρκεί για την άμεση νομιμοποίηση των Δήμων,

β) Απαιτείται η ανάπτυξη και πλήρης λειτουργία του ΕΗΣ (που είναι ένα σύνθετο πληροφοριακό σύστημα),

γ) Η ημερομηνία έναρξης εφαρμογής είναι άγνωστη και εξαρτάται από την έκδοση της διαπιστωτικής πράξης, η οποία με τη σειρά της εξαρτάται από την τεχνική ετοιμότητα του συστήματος.

Συνεπώς, το χρονικό διάστημα μεταξύ της ψήφισης του νόμου και της πραγματικής δυνατότητας νόμιμης λειτουργίας καμερών από Δήμους ενδέχεται να είναι σημαντικό.

2.3. Το ζήτημα των ήδη εγκατεστημένων καμερών και των επιβληθέντων προστίμων

Το Σ/Ν δεν περιλαμβάνει καμία μεταβατική ρύθμιση για κάμερες που έχουν ήδη εγκατασταθεί από Δήμους ή για πρόστιμα που έχουν ήδη επιβληθεί μέσω αυτών.

Συγκεκριμένα:

α) Ήδη εγκατεστημένες κάμερες: Παραμένουν σε καθεστώς νομικής αβεβαιότητας μέχρι την ψήφιση του νόμου, την έκδοση της διαπιστωτικής πράξης και την ολοκλήρωση της διαδικασίας έγκρισης του άρθρου 8. Δεν είναι σαφές αν θα «νομιμοποιηθούν» αναδρομικά ή θα χρειαστεί επανεγκατάσταση/επανέγκριση και άλλες διαδικαστικές απαιτήσεις.

β) Ήδη επιβληθέντα πρόστιμα: Σύμφωνα με το άρθρο 22 παρ. 4, τα πρόστιμα που επιβλήθηκαν πριν από την έκδοση της διαπιστωτικής πράξης διέπονται από το παλαιό καθεστώς, δηλαδή από τον ν. 3917/2011 που δεν παρέχει αρμοδιότητα στους Δήμους. Αυτό ενισχύει τον κίνδυνο ακυρότητας των προστίμων αυτών.

γ) Προμήθειες σε εξέλιξη: Διαγωνισμοί που έχουν ξεκινήσει ή ολοκληρωθεί χωρίς τη διαδικασία του άρθρου 8 ενδέχεται να χρειαστούν ακύρωση ή τροποποίηση.

2.4. Πρόσθετες Υποχρεώσεις και Κόστη

Επιπροσθέτως, το Σ/Ν επιβάλλει στους Δήμους που θα εγκαταστήσουν κάμερες:

α) Τεχνικές υποχρεώσεις: Διασύνδεση με το ΕΗΣ (άρθρο 8 παρ. 3), που απαιτεί συμμόρφωση με τεχνικές προδιαγραφές που θα καθοριστούν με κοινή υπουργική απόφαση (άρθρο 21 παρ. 2),

β) Συμμόρφωση με Πράξη για Τεχνητή Νοημοσύνη: Οι κάμερες με τεχνητή νοημοσύνη πρέπει να συμμορφώνονται με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2024/1689 για την Τεχνητή Νοημοσύνη (άρθρο 6 παρ. 7),

γ) Διαδικαστικές απαιτήσεις: Προειδοποιητικές πινακίδες, ενημέρωση πολιτών, DPIA, κ.λπ.

3. Συμπέρασμα

Σύμφωνα με την υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο, προκύπτει ότι η εγκατάσταση και λειτουργία του καμερών σε δημόσιους χώρους από ΟΤΑ ή/και ΝΠΔΔ/ΝΠΙΔ ελλείπει νομιμότητας.

Μέχρι την ψήφιση του νέου νομοθετικού πλαισίου, η αποκλειστική εναλλακτική των ΟΤΑ ή/και ΝΠΔΔ/ΝΠΙΔ, ελλείψει κάποιας ειδικότερης ΚΥΑ ή νόμου, είναι η Υπογραφή Συμφωνητικού Επεξεργασίας Δεδομένων (DPA) μεταξύ τους και της Ελληνικής Αστυνομίας, με το οποίο η τελευταία καθίσταται Υπεύθυνη Επεξεργασίας – έχουσα και την σχετική αρμοδιότητα – και ο ΟΤΑ ή/και ΝΠΔΔ/ΝΠΙΔ ως Εκτελών την Επεξεργασία.

Επιπλέον, εφόσον και όταν ψηφιστεί το κατατεθέν Σ/Ν και τεθεί σε ισχύ, ως ειδικότερο θα κατισχύσει του ανωτέρω και θα επιτρέπεται στις Περιφέρειες και τους Δήμους η εγκατάσταση και λειτουργία αισθητήρων και καμερών, στο πλαίσιο ελέγχου της κυκλοφορίας και ειδικότερα για τη διαπίστωση παραβάσεων του νέου Κ.Ο.Κ. και η διασύνδεσή τους με το «Ενιαίο Ηλεκτρονικό Σύστημα Εντοπισμού και Διαχείρισης Πράξεων Βεβαίωσης Παράβασης» του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης. Ωστόσο η πρόβλεψη αυτή με τον τρόπο που είναι σήμερα διατυπωμένη στο Σ/Ν δεν λύνει τα προβλήματα που υπάρχουν για τις υφιστάμενα εγκατεστημένες κάμερες ή/και για τα ήδη τυχόν επιβληθέντα πρόστιμα τα οποία βασίστηκαν σε υλικό αυτών των καμερών που βασίστηκαν σε υλικό αυτών των καμερών. Επισημαίνεται ότι κατά το χρόνο συγγραφής της παρούσας, η διαβούλευση του εν λόγω σχεδίου Νόμου ήταν προγραμματισμένη να διαρκέσει μέχρι την 06η.11.2025.